Kunstenaar op de vlucht voor Hitler

Het leven en werk van Franz Wilhelm Meyer is beschreven door Dick de Winter en in boekvorm uitgekomen in 2001 bij Stichting Uitgeverij Papieren Tijger. Wie was deze Franz Wilhelm Meyer die als pseudoniem ‘Franz Holß’ gebruikte?

Hij werd op 2 mei 1906 geboren in het Duitse Gelsenkirchen, midden in het hart van het Ruhr-gebied. Als jongste van het gezin, naast twee zussen waarvan de oudste Julia Meyer (1903–1989) trouwde met zijn boezemvriend Karl Molle. Deze had hij in 1921 leren kennen op de plaatselijke avond- en nijverheidsschool. Karl Molle heeft grote invloed gehad op de politieke bewustwording van Meyer, die al op jonge leeftijd bloemen, dieren en mensen tekende.

Na de machtsovername van Hitler moest hij vanwege verzetsactiviteiten en als lid van een Trotskistische organisatie vluchten uit Duitsland (L.D. Trotski: 1879–1940, Russische revolutionair/politicus). In Nederland verbleef hij enige tijd in het Amsterdams Tehuis voor Ongehuwde Arbeiders. Hij leerde in korte tijd uitstekend Nederlands spreken en schrijven. Om in zijn onderhoud te voorzien startte Franz Meyer de uitgave en verkoop van een reeks hout- en linoleumsneden met af beeldingen van bekende persoonlijkheden uit de internationale revolutionaire beweging. Het talent van Franz Meyer bleef niet onopgemerkt. Hij slaagde er in als vaste illustrator in dienst te komen van de revolutionaire vakcentrale het NAS. Weinigen in Nederland wisten wie er schuil ging achter de naam Franz Holß of de signatuur ‘H’, ‘FH’, en ‘ß’. Na zes maanden werd Franz Meyer als ongewenst element aangemerkt door de vreemdelingenpolitie en de grens overgezet naar België. In dit land bleef hij een bijdrage leveren middels tekeningen en lino’s aan Nederlandse en internationale tijdschriften. Hoewel het uiterst riskant was, is hij met een vervalste pas nog regelmatig terug geweest in Nederland en logeerde dan o.a. in Rotterdam bij Gerrit en Irene de Wilde.

In augustus 1939 werd hij in België gevangen gezet, omdat hij zich als vluchteling ingelaten had met de binnenlandse politiek en dat was verboden. Toen de Duitse strijdkrachten in mei 1940 België binnenvielen, werden hij en vele andere vluchtelingen op de trein gezet richting het zuiden van Frankrijk. Dat is zijn redding geweest, want de Gestapo zou in België korte metten met hem hebben gemaakt. In Frankrijk heeft hij in verschillende gevangenissen en kampen gezeten. Uiteindelijk heeft hij, inmiddels getrouwd met Else Bormann, een visum gekregen om naar de Verenigde Staten te vertrekken. Op 30 juli 1942 kwam hij aan in New York. In de Verenigde Staten probeerde hij zijn werk te verkopen, maar er was geen krant te vinden die bereid was de tekeningen, karikaturen en strips te publiceren. Ook in zijn boekillustraties was niemand geïnteresseerd.

Op 9 februari 1957 reed Franz Meyer met zijn vriendin Hertha Neumann over de George Washingtonbrug die New York City en New Jersey met elkaar verbindt. Hij merkte te laat dat zijn weghelft was opengesteld voor tegemoet komend verkeer. Een frontale botsing volgde; Franz Meyer en Hertha Neumann waren op slag dood.

Franz Meyer was een veelzijdig kunstenaar, hij schilderde en aquarelleerde ook. Zoals de meeste politieke
tekenaars van zijn tijd werkte hij in verschillende stijlen en met diverse technieken. Ook heeft hij exlibris vervaardigd. In een noot van de schrijver van het boek stond: ‘Met dank aan Irene de Wilde die me een exlibris stuurde van haar vriendin Mien van Baerle en van haarzelf ’. De auteur was zo vriendelijk op mijn verzoek af beeldingen van beide exlibris toe te sturen, zodat ze hier gepubliceerd kunnen worden.

Lambert Hermkens