De betoverende mezzotint

Het is mij zo langzamerhand duidelijk aan het worden dat ik betoverd ben door de zwarte kunst. De zwarte kunst, officieel de mezzotint (C7), wordt zo genoemd vanwege het rijke en betoverende scala aan grijze en zwarte tinten.

Men neemt aan, dat deze grafische techniek voor het eerst werd toegepast in de eerste helft van de zeventiende eeuw door Ludwig von Siegen. Een portret van Amelia Elisabeth von Hessen Kassel uit 1642 zou de eerste mezzotint zijn van zijn hand. Vooral in de barokke kunst van de zeventiende eeuw en in de romantiek van de negentiende eeuw was het toepassen van een mysterieus spel van licht en donker zeer geliefd. Omdat de mezzotint een moeilijke techniek is zijn er in de grafische kunst tot nu toe niet veel kunstenaars die deze werkwijze hebben toegepast. Maar momenteel lijkt het er echter op dat deze grafische techniek zich mag verheugen in een groeiende belangstelling.

Bij het maken van een mezzotint is het ruw maken van de plaat het uitgangspunt. Dit ruwen gebeurt met een roulette of wiegijzer. Dit gereedschap is voorzien van scherpe puntjes. Wanneer de roulette of het wiegijzer op de plaat wordt bewogen, ontstaat er een compleet ruw oppervlak. Wanneer men na het ruwen een afdruk zou maken van de plaat, dan krijgt men een egaal zwarte afdruk. Met schraapstaal wordt, na het ruwen, de voorstelling op de plaat gevijld. Door meer of minder te polijsten met het schraapstaal verkrijgt men bij het afdrukken een grote diversiteit aan zwarte en grijze nuances.
De mezzotint kreeg een impuls bij het verschijnen van het boek The Mezzotint. History and technique, geschreven door Carol Wax en in 1990 uitgegeven te New York door Harry N. Abrams Inc. Publishers.

De Russische graficus Yurij Borovitsky was een van de eerste kunstenaars in de ex-libriswereld die, in het begin van de jaren negentig, op grote schaal mezzotint-exlibris ging maken. In 1993 won hij bij de 16^de Biënnale van de Kleingrafiek te Sint-Niklaas de Mercatorprijs, met een serie mezzotint-exlibris op het thema Mercator. Voor Yurij Borovitsky was de vermaarde Russische graficus Konstantin Chmutin het grote voorbeeld. Chmutin behoort al jaren tot de beste mezzotint-kunstenaars ter wereld en wordt genoemd in het boek The Mezzotint.

In de jaren negentig gingen meer Russische grafici, waaronder Vladimir Vereschagin en Valerie Mishin, mezzotint-exlibris maken. Sporadisch waren er kunstenaars in andere landen, die deze techniek gingen toepassen bij het maken van boekmerken. In ons land is Marianne Stam al geruime tijd bekend als mezzotint-graficus en zij heeft reeds diverse exlibris in deze techniek gemaakt.
Met name in Japan en China zijn er momenteel veel grafici die de voorkeur geven aan deze moeilijke techniek. In Japan zijn het Katsunori Hamanishi en Takeshi Katori, beiden genoemd in het boek van Carol Wax, die internationale bekendheid genieten met hun mezzotinten. Voor exlibrislief hebbers is het verheugend dat Hamanishi reeds lang exlibris maakt en dat ook Katori sinds kort sinds kort daar mee begonnen is. In hun kielzog gaan steeds meer Japanse en Chinese kunstenaars de mezzotint-techniek beoefenen. Op kunstacademies in China is de techniek uitermate populair onder de studenten.

De fluwelen mezzotinten van Xi-sheng Liu
Tijdens de ruildag van de 3 e Internationale Exlibris en Mini-print Biënnale te Guangzhou op 8 november 2014 maakte ik kennis met de Chinese kunstenaar Xi-sheng Liu (1970). Vol bewondering bekeek ik zijn grafisch werk, waaronder diverse mezzotint-prenten. Ik kon, als mezzotint-lief hebber de verleiding niet weerstaan om hem een opdracht te geven en met behulp van een vertaalster kon de afspraak gemaakt worden en was ook het thema bespreekbaar. Al vrij snel nadat ik weer in Gemert terug was, kwam er al een e-mail van Xi-sheng Liu met diverse schetsen. Mijn voorkeur ging uit naar een ontwerp dat het boek op een speelse manier in het licht zet.
Binnen een maand stuurde hij de oplage van 50 exlibris naar mij toe. Het resultaat (zie af beelding blz. 10) beviel mij uitstekend. Niet alleen de harmonieuze compositie en de speelse relatie van de vlinder en het boek, maar tevens en vooral de excellente mezzotint-effecten en de meesterlijke techniek. Alleen al de stoel is een mezzotint-juweel: de schaduwwerking, de houtnerf, de tere vlinder en de lichtglimpen. En natuurlijk het fluweelzachte zwart en grijs, dat pas echt goed zichtbaar is op de prent.
Toen ik tijdens de biënnale de opdracht aan Xi-sheng Liu had gegeven, kwam hij een tijdje later naar mij toe met een prachtig stilleven uitgevoerd in mezzotint op een formaat van 140 x 195 millimeter. Een geschenk dat hij mij gaf omdat ik zijn eerste Europese opdrachtgever was. Nog steeds heb ik deze mezzotint duidelijk in beeld op mijn bureau staan.
Ik geniet er dagelijks van en steeds weer ontdek ik nieuwe details in dit stilleven die mij enkele momenten
betoveren. Het glas, het donkere en het lichte kleed, de vruchten: en de ruimte.

Dit is magie en ik laat mij er heel graag door betoveren.

Jos van Waterschoot